نقد جامعه شناختی در دیوان اشعار سید اشرف الدین گیلانی (نسیم شمال)

جامعه شناسی ادبیات، یکی از شاخه های جامعه شناسی است که به بررسی، ژرف کاوی و تمرکز مطالعه در محتوای ادبیات به عنوان «هنر کلام» و شناخت جوهر اجتماعی آن می پردازد؛ چرا که آثار ادبی، به طور نامحسوس، تصویر هنرمندانه از واقعیت های اجتماعی هر ملّتی را نشان می دهند و با تحلیل و نقد جامعه شناختی این آثار می توان تا حدودی به وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هر دوره¬ی تاریخی، آگاهی پیدا کرد. در این پژوهش که به شیوه¬ی تحقیقات بنیادی نظری و به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام گرفته است، اشعار سید اشرف الدین گیلانی، معروف به «نسیم شمال» از دیدگاه نقد جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. محور اصلی پژوهش حاضر این بوده است که نسیم شمال، چگونه با اشعار طنزگونه و زبان محاوره ای قابل فهم عامه¬ی مردم، ادبیات را وسیله ای برای خدمت به وطن خود و آگاهی دادن به تمام افراد جامعه قرار داده است. علاوه بر جوهر و درون مایه¬ی اجتماعی، نکته های ظریف دیگری نیز شعر او را دل نشین و شایسته¬ی توجه کرده است. نخست، طرح مسائل جدّی به صورت فکاهی، همراه با طعنه و طنز و کنایه و دیگری، پروراندن این معانی و مضامین با زبان سادّه¬ی گفتار مردم کوچه و بازار، خالی از هر نوع محافظه کاری ادبی. در پژوهش حاضر، مضامین اشعار نسیم شمال به چهار دسته¬ی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی طبقه بندی شده و برای نقد جامعه شناختی اشعار از شیوه¬ی تحلیل مضامین استفاده شده است. توجه گسترده¬ی او به مفاهیمی چون مشروطه، میهن، آزادی و عدالت، همراه با دعوت همه به مبارزه با جهل، خرافه و بی سوادی و مبارزه با استبداد و بیگانگان، با نوعی اندیش? ملّی ـ مذهبی همراه بود که در زبانی ساده و روشن، با هدف القای سریع به عامّه¬ی مردم بیان شده است. همه¬ی این خصیصه ها، وی را به عنوان یک شاعر ملّی گرا با نگرش اسلامی معرفی می کند.